Wydarzenia

Działalność publicznych instytucji kultury nierzadko wywołuje emocje. Muzea, galerie, teatry pełnią istotną rolę w przestrzeni symbolicznej. Wyrażają kulturową ciągłość i różnorodność społeczeństwa. Dokumentują i uczestniczą w poszukiwaniu tego co wspólne oraz tego co dzieli w procesie tworzenia i odtwarzania wspólnot spajanych różnorodnymi więziami: przynależności narodowej, tożsamości lokalnej i regionalnej, solidarności ogólnoludzkiej. Jednocześnie aktywnie angażują się w poszerzanie pola sztuki i kultury zapewniając artystkom i artystom przestrzeń do wolnej twórczej ekspresji.

Wartości określające misję publicznej instytucji kultury nie są neutralne, odwoływanie się do nich w codziennej praktyce często wiedzie do napięć i konfliktów, do konfrontacji ekspresji estetycznej z ocenami etycznymi, odwołującymi się do takich kategorii, jak moralność publiczna, patriotyzm czy uczucia religijne. Nierzadko spór wywołany konkretnym dziełem: spektaklem, wystawą, pracą wykracza poza instytucję i staje się paliwem dla politycznej eskalacji konfliktu. Tak było podczas sporu o „Golgota Picnic”, o „Klątwę”, o rzeźbę Maurizio Cattelana przedstawiającą papieża Jana Pawła II.

Instytucja kultury wyłania się z tych sporów jako przestrzeń twórczych poszukiwań i nieustannych renegocjacji, a tym samym odnawiania i ożywania wartości i symboli ważnych w życiu jednostek i wspólnot. Nie wszyscy jednak zgadzają się z taką rolą publicznych instytucji kultury, zwłaszcza tych o statusie instytucji narodowych i zwracają uwagę, że ich misja wynika bezpośrednio ze zobowiązania wobec narodu, a zobowiązanie to konkretyzuje polityka kulturalna państwa.

W świetle ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ramy działania instytucji określa jej statut, a o programie decyduje dyrektor powoływany na czas określony, dysponujący zapewnioną ustawowo niezależnością. Nic więc dziwnego, że powołania dyrektorów instytucji kultury często budzą emocje i są ważnym instrumentem polityki kulturalnej, bo mają bezpośredni wpływ na działalność programową i artystyczną instytucji. Muzeum II wojny światowej, Muzeum Narodowe w Warszawie, Stary Teatr w Krakowie, Centrum Sztuki Współczesnej – Zamek Ujazdowski czy – ostatnio – niepewna przyszłość Galerii Zachęta – to tylko kilka przykładów instytucji, w których dyrektorskie nominacje wywołały żywą debatę. Dyskusje i spory nie dotyczyły w istocie wyborów personalnych, lecz związanych z nimi wizji programowych, ideologicznych i politycznych.

Jakie są granice politycznej autonomii ministra w kształtowaniu programu podległych mu instytucji poprzez decyzje personalne? Jakie są granice autonomii programowej dyrektorów instytucji? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć politycy? Jaki wpływ na kształtowanie programu instytucji mają i powinni mieć ich odbiorcy? Czy debatę o kulturze, sztuce i instytucjach kultury można oderwać od logiki politycznej polaryzacji?

Edwin Bendyk

W dyskusji udział wzięli:

• Jerzy Fedorowicz (senator RP)
• Alicja Knast (dyrektorka Galerii Narodowej w Pradze)
• Michał Łuczewski (Wydział Socjologii UW)
• Bogna Świątkowska (prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana)
• Kazimierz Michał Ujazdowski (senator RP)

Prowadzenie: Edwin Bendyk (prezes Fundacji im. Stefana Batorego)

Po dyskusji odbył się pokaz pierwszego odcinka serii filmowej MSN pt. „CO DALEJ?”, poświęconego Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki.

Seria MSN jest raportem o stanie wybranych instytucji muzealnych w kraju i próbą zbadania, czy możliwe jest przełamanie podziałów stworzonych przez wojny kulturowe. Impulsem do cyklu dokumentalnego są postępujące prace nad nową siedzibą Muzeum Sztuki Nowoczesnej na placu Defilad. Zdając sobie sprawę z tego, że instytucja nie działa w próżni, MSN zagląda do gabinetów i galerii zaprzyjaźnionych, ale też konkurencyjnych podmiotów. Odnosząc się do historii i tożsamości tak ważnych dla kultury miejsc jak Zachęta, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, czy lubelska Galeria Labirynt, chcemy z jednej strony zmapować stan aktualny, by z drugiej otworzyć dyskusję o tym, co dalej.

Jerzy Fedorowicz – aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, menadżer kultury i polityk. W latach 1989–2012 dyrektor Teatru Ludowego w Krakowie. Jest laureatem licznych nagród za osiągnięcia artystyczne i kulturalne. Poseł na Sejm (2005-2015), senator (od 2015). Należy do Platformy Obywatelskiej.

Alicja Knast – menedżerka kultury, dyrektorka Galerii Narodowej w Pradze. W latach 2014–2020 była dyrektorka Muzeum Śląskiego w Katowicach. Stypendystka m.in. Metropolitan Museum of Art, wykładała na London Metropolitan University (2005-2006).

Michał Łuczewski – dr hab., socjolog. Profesor na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2013-2019 wicedyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II w Warszawie. Członek redakcji „44/Czterdzieści i Cztery”. Publikował m.in. w „Arcanach”, „Polsce The Times”, „Res Publice Nowej”, „Wprost”. Ostatnio opublikował Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności (2018).

Bogna Świątkowska – dziennikarka, promotorka kultury, założycielka i prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana. W latach 1999-2002 redaktorka naczelna miesięcznika „Machina”, obecnie jest redaktorką naczelną czasopisma „Notes na 6 tygodni”.

Kazimierz Michał Ujazdowski – dr hab., polityk, prawnik, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Wykładowca na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 2000-2001 i 2005-2007 minister kultury i dziedzictwa narodowego. Wicemarszałek Sejmu w latach 2004-2005, w latach 1991-1993 oraz 1997-2014 poseł na Sejm RP, w latach 2014-2019 poseł Parlamentu Europejskiego.